پایش مداوم بودجه پایتخت

برای اولین‌بار در ایران، جزئیات بودجه مصوب شهرداری تهران به‌صورت استاندارد و در قالب فایل اکسل روی وب‌سایت شفاف شهرداری تهران به نشانی shafaf.tehran.ir قرار گرفته است. سند بودجه پاسخگوی دو سوال بنیادی و مهم است: منابع اداره شهر چقدر و از کجا تامین می‌شود و چقدر و در کجا هزینه می‌شود؟ انتشار جزئیات پاسخ به این دو سوال مهم در قالب انتشار عمومی اطلاعات سند بودجه مصوب شهرداری تهران در سال ۹۷، فراخوان عمومی از همه شهروندان دغدغه‌مند، متخصصان علاقه‌مند و نهادهای تخصصی و مدنی است، برای بررسی و ارزیابی بودجه مصوب شهرداری تهران تا نهاد سیاست‌گذار شورای شهر، در فصل بررسی بودجه بتواند اصلاحات لازم را در فرآیند بررسی و تصویب بودجه سال آینده به انجام رساند.

گرچه لایحه پیشنهادی بودجه ۹۷ شهرداری تهران نیز در سال گذشته برای اولین‌بار در ایران به‌صورت استاندارد و در قالب فایل اکسل روی وب‌سایت شفاف شهرداری تهران منتشر شد اما به‌عنوان کسی که بهمن ماه گذشته، از نزدیک در کمیسیون برنامه و بودجه و در صحن علنی شورای شهر، در جریان فرآیند بررسی و تصویب بودجه شهرداری تهران قرار گرفتم، می‌توانم بگویم امکان بررسی دقیق جزئیات بودجه برای نهاد سیاست‌گذار در مهلت یک ماهه بررسی بودجه وجود ندارد. درواقع جمع‌بندی نهایی من در سال گذشته این بود که بررسی بودجه، فرآیندی است که باید در طول سال و با زاویه‌ دیدهای متنوع و توسط متخصصان حوزه‌های مختلف انجام شود. چنین بررسی جز با انتشار عمومی بودجه به‌صورت استاندارد و با جزئیات لازم امکان‌پذیر نبود. از این رو، تلاش و پیگیری لازم از سوی شورای شهر برای انتشار بودجه مصوب روی وب‌سایت شفاف انجام شد. به‌رغم آنکه اختلاف‌نظر میان شورای شهر و هیات تطبیق بر سر برخی تبصره‌های بودجه کار تصویب و ابلاغ بودجه به شهرداری تهران را به درازا کشاند اما در نهایت پس از ابلاغ سند بودجه، در هفته گذشته جزئیات بودجه مصوب به‌صورت استاندارد روی وب‌سایت شفاف شهرداری تهران منتشر شد. اطلاعات سند مصوب بودجه ۹۷ شهرداری تهران، نسبت به اطلاعات ارائه شده در قالب لایحه پیشنهادی بودجه دارای جزئیات بیشتر و دقیق‌تری بوده و اطلاعات را نه فقط در سطح ماموریت‌های شش‌گانه شهرداری تهران، بلکه در سطح خدمت و پروژه نیز ارائه کرده است. این اطلاعات به‌صورت داشبورد مدیریتی نیز قابل بررسی و استنتاج است تا عموم شهروندانی که از مهارت لازم برای استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی مانند اکسل برخوردار نیستند نیز بتوانند پاسخ سوالاتشان را در مورد بودجه مصوب از میان داده‌های منتشر شده بیابند.

اما مرحله بعدی در شفافیت‌بخشی به سند بودجه مصوب شهرداری تهران که شورای شهر مصرانه و پیگیرانه به دنبال تحقق آن است، انتشار عمومی میزان تحقق و تخصیص بودجه است. واقعیت آن است که بررسی بودجه شهرداری تهران در سال آینده جز از طریق بررسی دقیق تحقق و عملکرد واقعی آن در سال جاری و سالیان گذشته امکان‌پذیر نیست. نکته جالب توجهی که در جریان بررسی بودجه ۹۷ در بهمن ماه سال گذشته متوجه شدم آن است که در اغلب مواقع، اولویت‌گذاری‌های نهاد سیاست‌گذار در فرآیند تصویب بودجه، در جریان تحقق و عملکرد واقعی آن به فراموشی کامل سپرده می‌شود، چراکه در اغلب موارد بودجه به میزان غیرواقعی و با بیش‌برآوردی بالا بسته شده و همین باعث می‌شود که در جریان عملکرد واقعی آن، مکانیزم تخصیص اهمیت فوق‌العاده‌ای یابد. به همین دلیل است که جایگاه سازمان برنامه و بودجه در سطح دولت و جایگاه مدیر کل بودجه در سطح شهرداری تهران جایگاهی موثر و کلیدی تلقی می‌شود که از امکان اعمال قدرت و نفوذ بالایی بهره‌مند است.

درحالی که نهاد سیاست‌گذار اعم از مجلس یا شورای شهر، ساعت‌ها از زمان ارزشمند کمیسیون‌ها و صحن علنی را به بحث در مورد چند میلیارد بالا و پایین در ردیف بودجه‌های پیشنهادی بخش‌های مختلف سازمان اجرایی اختصاص می‌دهند، در فرآیند تحقق و عملکرد واقعی بودجه، به دلیل عدم تحقق درآمدهای پیش‌بینی شده، مدیرکل بودجه یا در بهترین حالت، شورای تخصیص، قادر به اعمال نظر و صلاحدید خود، فارغ از دغدغه‌ها و اولویت‌های نهاد سیاست‌گذار خواهد بود. جالب است که به‌رغم جابه‌جایی‌های چشمگیری که در فرآیند تخصیص بودجه رخ می‌دهد اما مهارت اداره کل بودجه در این جابه‌جایی‌ها چنان حیرت‌انگیز است که این تخصیص‌ها و جابه‌جایی‌های اغلب دلبخواهانه و خودسرانه همگی به گونه‌ای انجام می‌شود که در سند تفریغ بودجه همواره عملکرد بودجه از بودجه مصوب میزان انحراف اندکی را نشان می‌دهد.

درواقع در فرآیند بررسی بودجه در سال گذشته و با دسترسی به داده‌های بودجه در سطح خدمت و پروژه که در متن و جداول لایحه پیشنهادی وجود نداشت و در جریان بررسی بودجه در کمیسیون در اختیار اعضای کمیسیون بودجه قرار گرفت، متوجه شدم که مجموع خدمات و ردیف پروژه‌هایی که ذیل ماموریت‌های شش‌گانه تعریف شده با تعریفی موسع و در برخی موارد نامرتبط با ماموریت مذکور تعریف شده است. آن‌جا بود که متوجه شدم درواقع مدیران ذی‌ربط در اداره کل بودجه، از ابتدا و با علم به آنچه بعدا در مرحله تخصیص و عملکرد اتفاق خواهد افتاد، سند بودجه را به‌صورت صوری و با ابهاماتی که تنها خود به آن واقفند، تدوین می‌کنند که به‌رغم جابه‌جایی‌های عجیب اولویت‌ها در مرحله تخصیص اما سند تفریغ میزان انحراف اندکی میان عملکرد و بودجه مصوب نشان دهد.

آشکار است تنها در حالتی می‌توان چنین قلق‌های ماهرانه مدیران اجرایی برای اعمال قدرت و نفوذ خود در مرحله اجرا را کشف کرد و در راه اصلاح فرآیندها و بازتوزیع عادلانه منابع در جهت حداکثر کردن منافع عمومی گام برداشت که بتوان پتانسیل تمام متخصصان و شهروندان را در بررسی و نظارت بر تصویب و عملکرد بودجه فعال کرد. روشن است که چنین مسیری جز با انتشار عمومی همه داده‌ها و اطلاعات لازم امکان‌پذیر نخواهد بود. انتشار عمومی داده‌های لایحه پیشنهادی بودجه و نیز بودجه مصوب شهرداری تهران در سال ۹۷ که ان شاءالله در آینده‌ای نزدیک با انتشار عمومی اطلاعات تخصیص و عملکرد بودجه تکمیل خواهد شد، اقدام عملی و صادقانه مدیریت شهری در دوره جدید برای یاری جستن از شهروندان در تحقق نظارت همگانی و استفاده از توان متخصصان حوزه‌های مختلف در ارائه پیشنهادها و اصلاحات راهبردی است تا در میان‌مدت و بلند‌مدت بتوان تنظیم و تصویب بودجه را به تنظیم و تصویب سند و برنامه واقع‌بینانه منابع و مصارف اداره شهر در هر سال تبدیل کرد.

این یادداشت در ۱۱ مرداد ۱۳۹۷ در روزنامه دنیای اقتصاد به چاپ رسیده است.