مهمترین کاری که امروز برای شفافیت می‌توان انجام داد مطالبه‌گری جدی و پیگیرانه است
بهاره آروین عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس و دکترای جامعه‌شناسی از دانشگاه تهران است. وی که سال ۹۶ با شعار «شهرداری تمام شیشه‌ای» وارد شورا شد نقطه‌نظرهایش را درباره اقدامات مثبت شورای پنجم در زمینه شفافیت و جلوگیری از فساد در سیستم مدیریت شهری بیان کرده که در ادامه می‌خوانید.
به نظر شما مهمترین موفقیت و دستاورد شورای پنجم چیست و تفاوت راهبردی شورای پنجم با شورای دوره‌های گذشته چه بوده است؟
مهمترین موفقیت و دستاورد شورای پنجم دفاع از حقوق شهروندان و منفعت عمومی در شهر بوده است. این دستاورد از طریق چند زیرساخت که شورای پنجم در مجموعه مدیریت شهری ایجاد کرد محقق شد.
اولین و مهمترین زیرساختی که شورای شهر جزو اولویت‌های خود قرار داد شفافیت بود. این شفافیت به جلوگیری از هدررفت منابع شهر کمک کرد و باعث شد تصمیمات و اقداماتی که ممکن بود به نفع گروه‌های ذی‌نفع گرفته شود و به ضرر منفعت عمومی باشد به حداقل برسد. ازجمله اینکه شورای شهر در طول چهار سال هیچ یک از جلسات صحن را به صورت غیرعلنی برگزار نکرد. همچنین آرا اعضای شورای شهر شفاف بود و تمام جلسات به‌صورت زنده در سایت شورا و در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شدند؛ برخلاف دوره‌های گذشته که بعضاً در جلسات غیرعلنی تصمیمات مهمی برای شهر گرفته می‌شد و تنها منفعت برخی افراد و گروه‌ها را محقق می‌کرد. باغات شهر در همین جلسات غیرعلنی که در دوره‌های قبلی مدیریت شهری برگزار می‌شد از بین رفت. دستاوردهای شفافیت در شورا و مجموعه شهرداری به حفظ منفعت و حقوق عمومی کمک کرد. به عنوان مثال برای حفظ باغات مصوبه برج‌باغ‌ها در شورا لغو شد و علی‌رغم همه مشکلات و موانعی که به وجود آمد تلاش برای حفظ منافع عمومی شهر و شهروندان ادامه یافت و تا پایان دوره نیز ادامه خواهد یافت. این تلاش ناشی از تعهد به حفظ حقوق شهروندان بود.
در حوزه حمل‌ونقل عمومی بزرگراه‌ها و معابر عریضی که فقط برای ماشین‌ها ساخته شده‌اند شاید به لحاظ جناحی و سیاسی می‌توانست چشمگیر به نظر برسد و دستاوردی داشته باشد یا منافع بسیاری از سازندگان و پیمانکاران را تأمین کند، اما شورای پنجم اولویت اول و آخر خود را افزایش حمل‌ونقل عمومی قرار داد. استفاده از خودروی شخصی در شهر باید برای صاحبان خودرو هزینه‌زا شود، زیرا آلودگی هوا و ترافیک ناشی از استفاده فزاینده از خودروی شخصی باعث شد تهران زیست‌ناپذیر شود. حتی با وجود اینکه به واسطه تحریم‌ها و شیوع ویروس کرونا وضعیت اقتصادی شهر و مدیریت شهری نامساعد شده است، شورا و شهرداری همان حداقل منابع به دست آمده را صرف حمل‌ونقل عمومی کردند.
طرح ترافیک بیش از سی سال به رانتی برای گروه‌های ذی‌نفع خاص تبدیل شده بود و گروه‌های قدرتمندی مثل وزرا، وکلا، دولتی‌های بلندپایه و… از آن استفاده می‌کردند. مدیریت شهری در دوره جدید در تصمیمی سرنوشت‌ساز بساط این رانت را جمع کرد و اعلام کرد همه کسانی که می‌خواهند وارد مناطق مرکزی شهر شوند باید به یک اندازه هزینه پرداخت کنند.
این‌ها تصمیماتی بود که به سبب تعهد به حفظ حقوق و منافع عمومی و به مدد شفافیت و صداقتی که شورا با مردم داشت، محقق شد. بنابراین اگر من بخواهم دو دستآورد مهم و متمایز شورای پنجم را جمع‌بندی کنم شفافیت و حفظ منافع عمومی را نام خواهم برد.
بسیاری از صاحب‌نظران بر این عقیده‌اند که شفافیت و اطلاع‌رسانی توسط رسانه‌ها می‌تواند جلوی فساد را بگیرد. شورای پنجم این فضا را برای رسانه‌ها و حتی آحاد مردم از طریق سایت شفافیت مهیا کرده است. به اعتقاد شما این گام چه میزان مانع از فساد شده است؟
عمده‌ترین پیامدی که شفافیت ایجاد می‌کند پیشگیری از فساد است که مدیران را در تصمیم‌گیری‌های متخلفانه و پیگیری منافع شخصی و خصوصی خود محتاط می‌کند. البته باید دانست که شفافیت کاری نیست که یک شبه جواب بدهد. نمی توان انتظار داشت که اگر امروز شفافیت را ایجاد کردیم از فردا هیچ اقدام فسادآمیزی رخ ندهد و فساد صفر شود. شفافیت به تدریج اعتماد عمومی را جلب می‌کند. اگر شفافیت ادامه‌دار، نهادینه، فراگیر و سیستماتیک باشد و اطلاعات بدون هرگونه دخالت و تصمیم‌گیری به‌صورت بر خط از سامانه‌های ثبت داده برای دسترسی عموم فراخوانی شود در میان‌مدت به کاهش محسوس فساد کمک می‌کند؛ نه از طریق افشای تخلفات، بلکه از طریق احتیاط و ترسی که در مدیران متخلف ایجاد می‌کند. مدیران متخلف متوجه هستند که با وجود شفافیت دیگر نمی‌توانند با زد و بند و دادن رشوه به چند نفر به تخلفات خود ادامه دهند. اکنون اطلاعات شهرداری جلوی چشم همه شهروندان و رسانه‌ها است. این فرایند از طریق احتیاط و ترسی که ایجاد می‌کند به پیشگیری از فساد منتهی می‌شود.
وب‌سایت شفاف که با پیگیری شورای پنجم راه اندازی شده است، زیرساخت و امکان نظارت همگانی را فراهم کرده است؛ ولی هنوز نیاز به کار دارد، زیرا داده‌های این وب‌سایت هنوز آن‌طور که بایدوشاید توسط متخصصین، شهروندان و رسانه‌ها مورداستفاده قرار نگرفته است. البته این اقدام جدیدی در کشور است که شورا و شهرداری پیشگام آن بوده‌اند. بسیاری از موضوعات که در وب‌سایت شفاف قرار داده شده برای اولین بار در کشور منتشر شده است. جامعه مدنی هنوز آن چشم تیزبین و مطالبه‌گری پیگیر را برای بررسی این داده‌ها ندارد، ولی انتشار اطلاعات، احتیاط و پیشگیری از فساد را به شکل محسوسی ایجاد کرده است. نمونه آن در انتشار پروانه‌های شهرسازی صادره از شهرداری تهران است که چون این اطلاعات به‌طور کامل منتشر می‌شود دیگر کسی به راحتی پای تصمیم آلوده به فساد را امضا نمی‌کند.
نتیجه‌های یکی از آمارگیری‌هایی که در حوزه صدور پروانه‌های شهرسازی انجام شد نشان می‌داد که به دنبال ایجاد شفافیت در وهله اول روند تصمیم‌گیری‌ها کمی کند شده است، زیرا همه می‌دانستند تصمیماتشان جلوی چشم همه است، اما بعد از مدتی تصمیمات در چارچوب قرار گرفت و پس از آن با ضابطه‌مند کردن فعالیت «شورای‌های معماری» و «کمیسیون‌های داخلی» کاهش تصمیمات متخلفانه‌ای که در این حوزه گرفته می‌شد، محسوس بود؛ تصمیمات متخلفانه‌ای که در دوره‌های پیشین الی ماشاا… گرفته می‌شد؛ مثلا در دوره گذشته منطقه ۴ شهرداری شورای معماری به ۴ برجی که حتی ماشین آتش‌نشانی از بین آن‌ها رد نمی‌شد مجوز ساخت‌وسازداده بود. بساط همه تخلفات و فسادهای اینچنینی از طریق شفافیت در این دوره جمع شد.
آیا می‌توان با اقدامات صورت گرفته و ایجاد زیرساخت‌های موجود امیدوار بود که فساد در سیستم مدیریت شهری قلع و قمع شود یا با تغییر رویکرد و اهداف شوراها در دوره‌های بعدی ممکن است مشابه تخلفات انجام شده در دوره مدیریت گذشته املاک نجومی، صدور هولوگرام‌های بی‌ضابطه و غیره تکرار شود؟
امروز پس از چهار سال مهمترین کاری که می‌توان برای شفافیت انجام داد مطالبه‌گری مدنی است. ممکن است وب‌سایت شفاف در دوره بعدی شورا به وب‌سایتی تاریخ گذشته تبدیل شود و اطلاعات آن به‌روز نشود. اما در چه صورت این اتفاق نمی‌افتد؟ در صورتی که شهروندان، سمن‌ها و رسانه‌ها مطالبه‌گر باشند، اطلاعات وب‌سایت را چک کنند و مدام بخواهند که وب‌سایت به‌روز و مطالباتشان برآورده شود. تنها در این حالت است که نهال شفافیت شکوفا می‌شود و بذری که در این دوره کاشته شد به ثمر می‌نشیند. اگر مطالبه‌گری جامعه مدنی نباشد با تغییر اهداف شوراها و تغییر اولویت‌ها ممکن است تمام این تلاش‌ها از بین برود؛ بنابراین ما به مطالبه‌گری جدی و پیگیرانه جامعه مدنی نیاز داریم.
آیا در بخش مالی و اداری مدیریت شهری کنونی شفافیت به اندازه‌ای است که بتوان از آن دفاع کرد یا هنوز برای دفاع از این موضوع زود است؟
من فکر می‌کنم میزان شفافیتی که در مجموعه مالی شهرداری ایجاد شده قابل دفاع است، به همین دلیل امروز شهرداری تهران برای بسیاری از سازمان‌های دولتی الگو شده است؛ سازمان‌هایی که در گذشته در این هراس بروکراتیک به سر می‌بردند که اینجا ایران است و در صورت ایجاد شفافیت معلوم نیست چه اتفاقی بیفتد و از اطلاعات منتشرشده چه استفاده‌هایی شود. شهرداری تهران اطلاعات مدیران، قراردادها و پروانه‌های شهرسازی را منتشر کرد و همه دیدند با انتشار اطلاعات اتفاق خاصی نمی‌افتد و زمین و زمان کن‌فیکون نمی‌شود.
امروز شفافیت در مجموعه مدیریت شهری تا حد مناسبی قابل دفاع است و بسیاری از سازمان‌ها به دنبال استفاده از تجربیات شهرداری تهران در این زمینه هستند. البته این به معنای تمام شدن کار نیست، زیرا فساد در مجموعه شهرداری و مدیریت شهری نهادینه و ریشه‌دار است و بااینکه شفاف‌سازی تا حد قابل‌توجهی توانسته فساد و تخلفات را کاهش دهد، همچنان آمار این معضل به صفر نرسیده است. هنوز هم در برخی مناطق تصمیمات متخلفانه گرفته می‌شود و قراردادهایی بسته می‌شود که هیچ کجا ثبت نشده است؛ ولی این موارد بسیار محدود شده است. اینکه ما اطلاعات را به صورت برخط منتشر می‌کنیم و با اتصال سامانه‌ها به یکدیگر از عدم ثبت داده جلوگیری می‌کنیم موجب شده تا تصمیمات متخلفانه به صورت مداوم کاهش پیدا کند. امیدواریم با فعال شدن محسوس و جدی نظارت همگانی و مطالبه گری مدنی، زیرساخت و پتانسیل ایجادشده برای حذف و رفع فساد و تخلف در میان‌مدت به ثمر بنشیند. اقداماتی که توسط شورا و شهرداری در چهار سال گذشته انجام‌شده به‌گونه‌ای بوده که اگر این مطالبه‌گری شکل گیرد و اقدامات شفافیت بخش ادامه یابد، در آینده می‌توانیم از یک مدیریت شهری سالم و بدون فساد صحبت کنیم.
این مصاحبه در تاریخ ۱۲ خرداد ۱۴۰۰ در مطلبی تحت عنوان «شورا و شهرداری رویکردهایی که در گذشته به نفع گروه‌های خاص و رانت‌خوار بود را به نفع عموم، به‌ویژه فرودستان تغییر داد» در ویژه‌نامه شورای پنجم که توسط تحریریه روزنامه ستاره صبح تهیه شده است، منتشر شد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
دوست دارید به بحث ملحق شوید؟Feel free to contribute!